Overuren van deeltijdwerkers moeten gelijk beloond worden als die van voltijdwerkers, oordeelde het Europese Hof van Justitie vorig jaar. Op dit moment wordt alleen voor overuren boven een voltijd werkweek een toeslag betaald. Als deze toeslag ook gaat gelden voor deeltijdwerkers dan zou dit de zorgsector jaarlijks ruim 800 miljoen euro kunnen kosten, blijkt uit berekeningen van ABN AMRO. Om de kosten beheersbaar te houden kunnen werkgevers afkondigen dat voor het maken van overuren expliciete toestemming nodig is.
Ruim twee derde van de kostenstijging, ongeveer 550 miljoen euro, komt voor rekening van de branche Verpleeg- en Verzorgingshuizen en Thuiszorg (VVT), waar negen op de tien werknemers in deeltijd werken. Met de meerwerk-toeslag zou deze branche ongeveer 100 miljoen euro verlies hebben geleden in 2023. In de gehandicaptenzorg werken ruim acht op de tien mensen in deeltijd waardoor ze te maken krijgen met 100 miljoen euro aan kosten, waarmee ze in 2023 het resultaat bijna hadden zien verdampen. De ziekenhuizen en geestelijke gezondheidszorg (ggz) hebben minder deeltijdwerkers, dus daar vallen de kosten van een meerwerk-toeslag lager uit. Zorgpersoneel werkte in 2023 gemiddeld ongeveer tweeëneenhalf uur per week over, blijkt uit de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden van onderzoeksinstituut TNO en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).
De toeslag voor meerwerk is een belangrijk onderwerp in de cao-onderhandelingen die voor bovenstaande zorgsectoren in volle gang zijn, blijkt uit een rondvraag onder vakbonden en brancheverenigingen. De uitspraak van het Europese Hof stelt zorgaanbieders voor een duivels dilemma: alle overwerkuren gelijk belonen met een toeslag of aan niemand nog meerwerk-toeslag uitkeren. In het eerste geval lopen de kosten flink op en wordt deeltijdwerken financieel aantrekkelijker. In het tweede geval wordt het mogelijk lastiger om voltijdwerkers meer uren te laten werken dan in hun contract staat. Werkgevers doen er in ieder geval goed aan om zo snel mogelijk grip te krijgen op overuren van hun personeel.
Het Europese Hof verbiedt discriminatie
Twee uitspraken van het Europese Hof dwingen werkgevers om deeltijdwerkers en voltijdwerkers gelijk te behandelen. In de meest recente uitspraak van 29 juli 2024 oordeelt het Europese Hof dat in Duitsland sprake was van indirecte discriminatie omdat verpleegkundigen met een deeltijddienstverband geen toeslag kregen voor overuren terwijl voltijdwerkers dit wel kregen. Het Hof is van oordeel dat het gemaakte onderscheid in strijd is met de Deeltijdrichtlijn, evenals met de gelijke behandelingswetgeving die directe en indirecte discriminatie verbiedt. Twee mogelijke discriminatiegronden spelen hier een rol, namelijk de gelijke behandeling op grond van arbeidsduur en gelijke behandeling van mannen en vrouwen. Het indirecte onderscheid tussen deeltijd- en voltijdwerkers volgt uit het verschil in beloning van overuren. Daarnaast werken over het algemeen meer vrouwen in deeltijd dan mannen. Alleen voltijdwerkers een toeslag betalen kan dus ook leiden tot een ongelijke beloning tussen mannen en vrouwen.
Het is nog onduidelijk hoe de rechtspraak van het Europese Hof vertaald gaat worden naar rechtspraak in Nederland. “De uitspraak is zeker leidend, maar het is nog afwachten hoe lokale rechters hier uitleg aan gaan geven”, stelt Marnix Ritmeester, advocaat arbeidsrecht bij Workx Advocaten. “In sommige gevallen kan namelijk sprake zijn van een objectieve rechtvaardiging, als het doel van het onderscheid legitiem is en het middel passend en noodzakelijk om het doel te bereiken.” Het zou bijvoorbeeld kunnen dat bepaalde werkgevers een goede reden hebben voor het maken van onderscheid tussen voltijd- en deeltijdwerkers. Ook arbeidsmarktbeleid kan een onderscheid rechtvaardigen. “Toch acht ik de kans op voorhand moeizaam dat een rechtvaardiging voor onderscheid bij zorgpersoneel gevonden wordt, ook in het licht van de jurisprudentie van het Europees Hof. De zaak van vorig jaar speelde namelijk in een vergelijkbare situatie in de zorg”, aldus Ritmeester.
Onderscheid verdwijnt in nieuwe cao’s
In de nieuwe cao’s van de zorgbranches zal het onderscheid tussen voltijd- en deeltijdwerkers naar verwachting verdwijnen. In de gesprekken tussen vakbonden en brancheverenigingen wordt de komende weken besloten of de meerwerk-toeslag die op dit moment voor voltijdwerkers geldt ook gaat gelden voor deeltijdwerkers, of dat de toeslag lager uitvalt of verdwijnt. Op dit moment hanteert de VVT een toeslag van 50 procent op overuren van voltijdwerkers. De andere zorgbranches hanteren een toeslag van 25 procent voor doordeweekse overuren overdag, oplopende tot 100 procent voor nachtelijke overuren in het weekend.
Voor zorgaanbieders is het handhaven van een meerwerk-toeslag op zich wenselijk. Met een toeslag kunnen ze immers makkelijker gaten in het rooster opvullen met het vaste personeel. Dat zou gezien de uitspraak van het Hof wel dus aanzienlijk hogere personeelskosten betekenen. Om de kostenstijging te beperken kunnen partijen in de zorg afkondigen dat deeltijd- en voltijdwerkers alleen na expliciete toestemming overuren mogen maken. Zo kunnen ze bovendien voorkomen dat medewerkers met kleine contracten structureel overuren maken. Zo’n regeling kan onderdeel van de cao zijn, maar ook een regeling die een werkgever zelf afkondigt, eventueel met instemming van de ondernemingsraad.
Zorgaanbieders vrezen claims voor eerder overwerk
Ook zijn zorgaanbieders bang dat ze over meerwerk van werknemers in de afgelopen jaren nog een toeslag verschuldigd zijn. Deeltijdwerkers zouden een claim kunnen indienen om met terugwerkende kracht van hun werkgever een toeslag te ontvangen op gemaakte overuren in de afgelopen vijf jaren. “Het is onduidelijk of dergelijke claims worden gestart, tot op heden heeft een Nederlandse rechter zich hierover nog niet expliciet uitgesproken ten aanzien van de cao-bepalingen in de zorg”, stelt Ritmeester. “Bovendien willen lang niet alle werknemers een zaak aanspannen tegen hun werkgever, mede vanwege de kosten.”
Daarnaast is het opzetten van een rechtelijke procedure niet altijd makkelijk. “Werknemers moeten kunnen aantonen welke overuren zij gemaakt hebben en aannemelijk maken dat sprake is van indirecte of directe ongelijke behandeling”, aldus Ritmeester. “Werkgevers kunnen in zaken mogelijk aantonen dat sprake is van een legitiem onderscheid.” Het feit dat werkgevers volgens de cao handelden is volgens Ritmeester op zichzelf nog geen reden om toeslagloze overuren van deeltijdwerkers tot op heden te rechtvaardigen; er is meer voor nodig op grond van een eventuele objectieve rechtvaardiging voor het onderscheid. Mogelijk zijn vakbonden minder geneigd een massaclaim te starten, zij hebben immers ook zelf ingestemd met de huidige cao’s en de regelingen rondom overwerk van deeltijdwerkers.
Lees verder in de sector Zorg
In de komende jaren verandert de sector om meer zorg te kunnen leveren met minder middelen. De vraag naar zorg neemt verder toe door vergrijzing terwijl nauwelijks meer zorgpersoneel aangetrokken kan worden. Innovatie en samenwerking maken het werk makkelijker en leuker, waardoor de zorgverlening houdbaar en van hoge kwaliteit blijft.
